در روایات زیادی، ترک تجارت مساوی با کم شدن عقل و خرد، تلقی شده است؛ امام صادق(ع) فرمود:《 تَرکُ التّجارَةِ مَذهَبَةُ لِلعَقل؛ ترک تجارت، عقل انسان را از بین میبرد.》ایشان در روایت دیگری فرمود:《 تَرکُ التّجَارَةِ یَنقُصُ العَقل؛ ترک تجارت، خرد را کاهش میدهد.》
همچنین امام صادق(ع) در حدیث دیگری، علاوه بر کم شدن عقل یا نابودی آن، به برخی ضررهای دیگر ترک تجارت نیز اشاره میکند:《لَا تَترکِ التّجَارَةَ فَاِنّ تَرکَهَا مَذهَبَةُ لِلعَقلِ، واسعَ عَلَی عِیَالِکَ، وَ اِیّاکَ اَن یَکُونُوا هُمُ السُعَاةَ عَلَیک؛ هرگز تجارت را ترک نکن، زیرا این کار عقل را نابود می کند. برای خانواده ات تلاش کن و اجتناب کن از اینکه آنان برای تو کار کنند.
تأثیر تجارت در زادت یا کاستی عقل
تاثیر تجارت در زیادت عقل یا تاثیر ترک تجارت در کاستی عقل، نیازمند توضیح است. واژه ی عقل در زبان عربی به معنای نگاه داشتن، بازداشتن و حبس کردن است و عقل انسان، نیرویی است که انسان را از لغزش باز می دارد. مراد از عقل در متون روایی، گاه خرد طبیعی موجود در نوع انسان است که بدان عقل مطبوع یا عقل طبیعی می گویند. گاه مراد از عقل، عقل تجربی و اکتسابی است که با تجربه و کارورزی افزایش پیدا کرده و یا با ترک کارورزی و معاشرت با مردمان، از آن کاسته میشود. امام علی(ع) فرمود:《العَقلُ عَقلانِ: عَقلُ الطَبعِ وَ عَقلُ التَجرِبَة وَ کِلاهُما یُوَدّی اِلَی المَنفَعَة؛ عقل بر دو قسم است: عقل طبیعی و عقل تجربی و هر دوی آنها سودآورند.
تجارت و فطانت!
فعالیت های اجتماعی به ویژه کارهایی که نیازمند فطانت (تیزهوشی)، تعقل و تدبیر هستند سبب افزایش عقل اکتسابی و تجربی انسان میشوند، زیرا اینگونه عقل، کارکردی مهارتی دارد و انسان را نسبت به خطرهای احتمالی آینده، آماده و تیزهوش نگاه میدارد. تجارت از اموری است که نیازمند فطانت، سنجش بازار، روانشناسی بازار، تحلیل درست در مورد حوادت و رویکرد مردم در انتخاب و اقبال به اجناس است تا سودآوری لازم از معاملات را در پی داشته باشد. از این منظر، تجارت با کارگری یا کشاورزی تفاوتی اساسی دارد. این کارکرد تجارت، سبب افزایش عقل تجربی و اکتسابی انسان میشود و در مقابل، تجارت نکردن، کاهلی خرد و خاموشی نور تفکر و تعقل را در پی دارد؛ بنابراین احادیث یاد شده که ترک تجارت را سبب کاستی خرد برشمرده اند مرادشان عقل تجربی و اکتسابی است. فیض کاشانی نیز این معنا را بیان کرده است و نام دیگر آن را به درستی《عقل معاش》نام گذاری کرده است.
احتمال دیگر در مورد ارتباط بین روایات یادشده درباره ی ترک تجارت و نابودی عقل، آن است که به طور کلی، کار خردمندانه را به معنای عمل کردن به مقتضای قوه ی عاقله بدانیم. بر اساس این معنا، تجارت و کسب برای تامین هزینه ی زندگی، عملی خردمندانه و برآمده از قوه ی عاقله انسانی است و ارتباطی مستقیم با فزونی و یا کاهش عقل دارد. فزونی عقل، عمل خردمندانه را افزون میکند که یکی از آنها کار و تلاش و تجارت است و ترک تجارت، نشانگر کاهش مبدا آن یعنی عقل است.
احتمال دیگر آنکه تامین هزینه های زندگی، تاثیر مستقیم و مهم بر آرامش روحی و عزت نفس افراد دارد و سبب افزایش عزت اجتماعی آنها نیز خواهد شد؛ همچنان که بیکاری و عاطل بودن، سبب کاستن آرامش روحی و عزت انسان ها میشود.
آرامش روحی و عزت نفس نیز سبب افزایش قوه ادراکی انسان میشود. از این رو انجام دادن تجارت و ترک آن، به گونه ای غیرمستقیم سبب افزایش یا کاهش عقل خواهد شد. بنا بر هر سه احتمال، اثر تجارت کردن یا ترک تجارت بر افزایش یا کاهش عقل، امر غیر قابل انکاری است که در روایات هم مورد تاکید ائمه قرار گرفته است.
منبع: کتاب تجارت در روایات، تآلیف وحید حاجی آقازاده، انتشارات در مسیر آفتاب، صفحات 58 تا 62
3 پاسخ
سلام و درود
فخری افتخاری هستم تاجر انواع لوله ها و اتصالات پلی اتیلن و نیوپایپ از اصفهان
وقتی به عمق این روایات فکر می کنیم می بینیم مه بی دلیل نیست که تجارت را مایه افزایش عقل و ترک تجارت را مانع رشد عقل و یا حتی باعث کاهش عقل می دانند به این دلیل هست که وقتی انسانها وارد تجارت می شوند دامنه ارتباطات انها گسترش پیدا می کند و هر روز با افراد جدید و بیشتری اشنا می شود و در نتیجه ادب و احترام و موقعیت اجتماعی افراد بهتر و بیشتر می شود ولی با ترک تجارت و یا وارد نشدن در تجارت این دامنه روز به روز تنگ تر و جمع تر می شود پس باید اعتماد کرد به فرمایشات معصومین علیهم السلام و خدا را شکر که سر این سفره ارتزاق می کنیم الحمدلله رب العالمین و اللهم بارک لمولانا صاحب الزمان
سلام و درود و سپاس بیکران از استاد وحید عزیز که یادداشت بنده را به نمایش گذاشتند و می خواهم این را بدانید که صحبتهایم از صمیم قلب و با تمام وجود هست و خدا را شاکرم که با ورود به حوزه تجارت با اساتید محترم اراد و با مدیران ارشد اراد اشنا شدم و از فرمایشات معصومین که از دید و نظر مردم دور نگه داشته شده بود به توسط ریاست محترم اراد و استاد وحید گرانقدر و تک تک مدیران اشنا شدم در تجارت جدای از درامد مالی که بخشی از زندگی است عشق و مودت و دوستی و همدلی با تجارت بیشتر و بیشتر می شود و خدا را شاکرم بابت وجود ارزشمند شما استاد گرانقدر استاد وحید عزیز و شرکت تجارت جهانی اراد برندینگ و همه فعالان اراد الحمد لله رب العالمین و الحمد لله علی کل نعمه و اسئل الله من کل فضله و اعوذ بالله من کل شره و استغفرالله من کل ذنبه یا رب العالمین
سلام وقت بخیر خانم گلستانیفر هستم تاجر سنگ اصفهان
ترک تجارت عقل و هوش تاجر را کم میکند زیرا عمری در روابط و گفتگو و رایزنی با مردم دنیا بوده است و در رابطه و مدام از فکر و هوش اقتصادی اش استفاده کرده تا بتواند رضایت خلق الله را بدست آورد و زمانیکه ب موفقیت م جذب پول می‌رسد حال فکری و درونی اش خوب میشود و کسیکه همیشه حالش خوب و مثبت باشد از ضعفها نابسامانی‌ها اختلافات در امان ست و بیمار و افسرده نمی‌شود پس تجارت و ترک آن رابطه ی مستقیمی با رشد یا زوال عقل دارد